De verdwenen hyperlink

In de beginjaren van het world wide web zag een webpagina er anders uit dan tegenwoordig. Tot de kern van de innovaties van het web, zoals bedacht door Tim Berners-Lee in 1989- 1991, behoort de functionaliteit om een hyperlink aan te brengen naar een andere pagina of website. Acht of tien links in de lopende tekst van een pagina was in de beginjaren van het web heel normaal. Net als het vermelden van een lijst van andere websites met relevante informatie over hetzelfde onderwerp. Het internet, althans het eerste web, zag blauw van de onderstreepte woorden. Vaak tegen een lichtgrijze achtergrond, wat de hakerigheid van de letters maskeerde en het contrast van de CRT-monitoren, reduceerde.

Zoekmachines bestonden wel, een van de eerste was Altavista, maar waren zeer beperkt. Google zag pas in 2002 het dag schermlicht. Veel websites plaatsten een 'webring'. Inmiddels al lang in de vergetelheid geraakt, was dit een kleine widget op een pagina met een 'vooruit' en een 'terug'-knop waarmee je naar een andere website over hetzelfde thema kon bladeren. Volgens het voor-wat-hoort-wat principe en 'we helpen elkaar' namen veel webmasters deel aan zo'n ring. Ook werden er banners geplaast en waren er indexerende sites.

Veel van de webpagina's in de eerste jaren werden gemaakt door inhoudelijk gedreven deskundigen, professionals en ICT-ers en de enkele onderlegde medewerker van communicatie. Het hebben van een website met een open uitstraling naar de wereld, door het leggen van verbindingen, was onderdeeel van de netiquette, droeg bij aan een positief imago. Het was de normaal.

Maar dat verandert alras. Er ontstaat een langlopende juridische saga of je als webmaster aanspreekbaar zou kunnen zijn op de inhoud van een andere website wanneer je een link naar die site plaatst. Bijvoorbeeld wanneer die andere website inbreuk maakt op copyright. De marketingafdeling is niet onder de indruk van de netiquette, raakt in de ban van de heilige graal van bezoekcijfers en realiseert zich dat iedere hyperlink ook een lek is waarlangs een bezoeker uit de site kan ontsnappen.

In de beginjaren is het world wide web sterk decentraal, horizontaal aan elkaar geknoopt, inmiddels hebben we een web dat als sterk verticaal, hiërarchisch te typeren valt. Toen Googe haar entree maakte onderscheidde het zich met het nieuwe page ranking algoritme dat websites indeelde op basis van het aantal links van buiten naar die websites. Naar goede sites werd veel gelinkt vanuit andere websites, zo was de gedachte. Een criterium dat paste bij een 'horizontaal' web, waar webmasters - en ook gebruikers, bijvoorbeeld op fora - de kwaliteit evalueerden van andere sites.

Ironisch genoeg heeft Google's succes geleid tot het verdwijnen van de onderlinge, horizontale evaluatie. Het enige wat nog telt is de ranking van Google, wat heeft geleid tot het ontstaan van een nieuwe discipline: search engine optimalization.

Iedere opdracht begint nu bij een zoekmachine. Dat Gamma het wellicht problematisch vindt om een link naar de Praxis te plaatsen, idem Albert Heijn naar de Jumbo, dat is voor eenieder te begrijpen. Opmerkelijk is echter dat het een algemene norm is geworden, ook voor de publieke en de not for profit sector. Verwacht bij de informatie van een ziekenhuis geen link naar de uiteenzetting van een collega-instituut. Of bij een onderwijsinstelling een link naar een andere studie. Langzaam is dit handelen uit ons denken verdwenen.

De cultuur van het web is sterk veranderd. Het opwaartse, creatieve 'alles is mogelijk'-denken heeft grotendeels plaatsgemaakt voor een neerwaartse, controlerende, 'blauwe', 'mag dit wel'-oriëntatie.

Er zijn enclaves op het web waar zonder bijbedoelingen informatie wordt gedeeld en een ecosysteem van samenhangende bronnen wordt gekoesterd. Echter, zelfs wie nu zoekt op een probleem in open source Linux wordt vooral geleid naar grote websites met advertenties, waar weer door de zoekmachine aan verdiend wordt.

Wat met het web is gebeurd overkomt ook de internetfora, leeggezogen door sociale media giganten en commerciële mediabedrijven die wat graag de user generated content uitmelken. Het klassieke webforum, aangedreven door de PHP BB forum software wordt langzaam een zeldzaamheid.

Cultuur floreert bij hoogwaardige, diverse informatie en een netwerk, een gemeenschap, waar de inbreng wordt beoordeeld, kwaliteit wordt beloond en het kaf van het koren wordt gescheiden. De productie van hoogwaardige, oorspronkelijke informatie is kostbaar en is mensenwerk. Niet voor niets liggen peer reviewed publicaties aan de basis van de wetenschap. Maar ook de universiteit heeft steeds minder vaak nog vakinhoudelijke inhoud op het web beschikbaar.

De kwaliteit van de informatiesamenleving komt zo sterk onder druk te staan. Het web is een poel geworden van sites met dubieuze motieven en vissers die gratis proberen nog iets van waarde of amusement te vinden. Commercie heeft een legitieme plaats op het web, waar het gaat om het aanbieden van een product of een dienst. Waar het problematisch wordt is waar informatie wordt ingezet om te adverteren en te manipuleren, zonder dat de bedoeling duidelijk is. Valse reviews, gesponsorde influencers, landing pages, er is een omvangrijk arsenaal voor manipulatie.

Waar de mogelijkhed tot beoordelen verdwijnt wordt het belang van informatie niet meer geduid door een breder publiek maar ontstaan er plekken op het web waar de waarheid er helemaal niet meer toe doet.

Nieuwe AI-technologieën als large language models halen wel de kwalitatieve informatie van het web maar dragen zelf niet bij en zijn door hun schaal niet democratisch, niet transparant en niet gedecentraliseerd te hanteren. Dit kan een ongelofelijke versterking van het geluid van enkelen teweegbrengen, zonder dat duidelijk is wat er aan het gebeuren is.

Het wordt hoog tijd dat we nadenken hoe het oorspronkelijke, creatieve genererende karakter van het web is te revitaliseren.